Manifest

Op papier hebben vluchtelingen het recht om asiel aan te vragen in een veilig land. Maar om daar aan te komen, moeten ze een levensgevaarlijke reis maken. Voor kinderen is dit het aller gevaarlijkst. Als ze alleen vluchten, is er niemand om ze te beschermen tegen bijvoorbeeld mensenhandel en criminaliteit.

Maar er zijn nog meer problemen onderweg. Sommige landen waar kinderen doorheen reizen behandelen hen als volwassenen. Vragen de kinderen om hulp, dan moeten ze vaak heel lang wachten. Soms worden ze zelfs – tegen de regels in – door landen met geweld teruggestuurd naar waar ze vandaan kwamen. Lukt het kinderen om in een veilig land aan te komen? Dan is daar vaak weinig aandacht voor hun trauma’s en voor het wennen in hun nieuwe land.

Hoe het nu gaat met kinderen op de vlucht, daar kan niemand het mee eens zijn. Er moeten dingen veranderen! Wij vinden dat:

1. Kinderen op een veilige manier asiel moeten kunnen aanvragen.
2. Kinderen die Europa bereiken via Italië of Griekenland naar andere landen in Europa gebracht moeten worden, zodat ze niet alleen hoeven te reizen.
3. Er geen geweld mag zijn tegen kinderen aan de grenzen in Europa.
4. De asielprocedure rekening moet houden met kinderen. Er moeten meer aandacht komen voor traumaverwerking en voor snellere gezinshereniging.

We kunnen niet iedereen opnemen wordt gezegd, maar momenteel is maar 0,6% van de hele EU bevolking een vluchteling. Ter vergelijking: in Turkije is 4,3% van de bevolking vluchteling. De overgrote meerderheid van alle vluchtelingen wordt ‘in de regio’ opgevangen. Maar doordat daar de kampen en steden overvol zijn en de landen vaak arm en onstabiel, krijgen vluchtelingen er niet de kans een leven op te bouwen. Uitbuiting en kinderarbeid zijn er aan de orde van de dag. Zo werkte de toen 13-jarige Koerdisch Syrische Shiro samen met zijn vader een aantal jaar in een kledingfabriek in Turkije. Ze maakten lange dagen van 14 uur, onder zeer slechte omstandigheden. Soms kregen ze niet eens uitbetaald. 

De rest van het gezin bleef achter in Syrië en leefde van het kleine beetje geld dat Shiro en zijn vader opstuurden. Een toekomst in Turkije zat er niet in. En dus moest er ook geld naar een smokkelaar om Shiro naar Europa te smokkelen. Zo waagde hij, met gevaar voor zijn leven, de overtocht naar Griekenland.

Hoe had Shiro op een veilige manier bescherming kunnen zoeken? 

Er zijn talloze ideeën. Hier noemen we er een paar. Maak asielaanvragen mogelijk op ambassades, verhoog de quota van hervestiging uit de regio, zorg voor werk- en studievisa voor jongeren uit oorlogsgebieden, laat burgers een vluchteling adopteren, zorg voor asiel- en arbeidsloketten aan de buitengrenzen van Europa en verdeel ze volgens een verdeelsleutel over de lidstaten. Dat brengt ons op het volgende punt:

In het stadsparkje van Thessaloniki staat de 17-jarige Mo in de lichtbundel van een lantaarnpaal zijn sjekkie te draaien: ‘Omdat Griekenland me niet helpt, ben ik gedwongen illegale dingen te doen. Ik wil mezelf niet prostitueren maar hoe moet ik van 50 euro per maand leven?’  In alle Griekse steden zijn minderjarige vluchtelingen te vinden die op straat leven. En er bevinden zich nog duizenden in de Griekse horrorkampen, zoals in Moria. Ze krijgen geen onderwijs of onderdak en zijn op zichzelf aangewezen. Daardoor zijn ze kwetsbaar voor criminaliteit, uitbuiting en mensenhandel.

Griekenland kan de aantallen niet aan en deed in 2019 al een noodoproep aan haar collega-EU lidstaten om deze kwetsbare jongeren over te nemen. Nederland gaf nul op het rekest, ondanks breed draagvlak onder de bevolking: 178 gemeenten en vijf provincies geven aan bereid te zijn alleenstaande kinderen op te vangen. 1400 leden van de ChristenUnie, CDA, D66 en VVD hebben zelfs opgeroepen tot herverdeling van álle vluchtelingen. Ook duizenden artsen, kerken, prominenten en voormalig onderduikkinderen tonen zich solidair. Nederland heeft tot op heden slechts 2 jongeren opgenomen. 

We constateren dat Nederland de noodoproep van collega EU-lidstaat Griekenland en een aanzienlijk deel van haar eigen burgers negeert. Ook Italië kan de grote aantallen asielzoekers niet alleen helpen. Waar is de solidariteit binnen de EU? Een verplichte verdeelsleutel zou onderdeel uit moeten maken van het nieuwe EU migratiepact. In plaats daarvan wordt nog altijd uitgegaan van vrijwillige solidariteit. Maar dat leidt tot niets. 

Zolang er geen oplossing is voor een eerlijke verdeling binnen Europa, roepen we de Nederlandse regering op om zo snel mogelijk minimaal 500 alleenreizende minderjarige asielzoekers uit Griekenland en Italië op te nemen.

De Syrische Mohammad (14) werd opgepakt door Kroatische grenswachten. ‘Ze vroegen hoe oud ik was. Toen ik vertelde dat ik 14 ben geloofden ze me niet. Jij bent al 20, zeiden ze.’ Hij kreeg geen kans om asiel aan te vragen en werd meegenomen achterin een geblindeerd busje en er bij de Bosnische grens weer uitgezet. ‘We moesten ons helemaal uitkleden, in de sneeuw. Ze pakten onze telefoons af en vernielden die. Daarna moesten we de grens terug over lopen.’ 

Mohammad is geen uitzondering. Kroatië zou alleen al in 2018 meer dan 10 duizend vluchtelingen op die manier hebben teruggestuurd – iets dat volgens de Raad van Europa en VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR in strijd is met het internationaal recht. Eenmaal aangekomen in de EU, hebben vluchtelingen immers recht op een asielprocedure. Mensen terugsturen zonder ze te horen is in strijd met het non refoulement principe. 

Ook andere landen maken zich schuldig aan pushbacks, zoals Griekenland, Hongarije en Slovenië, Italië en Frankrijk. Er is inmiddels sprake van ‘ketting pushbacks’: vluchtelingen worden vanuit Italië teruggestuurd naar Slovenië die hen de grens met Kroatië overzet, die hen de grens met Bosnië en Herzegovina terug overzetten. 

Deze pushbacks gaan soms gepaard met (extreem) geweld. Met name Kroatië is berucht. Mustafa (17) uit Irak werd door 15 gemaskerde mannen in elkaar geslagen, in het water gegooid en kreeg elektroshocks. Ook de Afghaanse ‘SK’ (15) vertelt dat hij in elkaar geslagen werd en gedwongen werd al zijn kleren uit te trekken en via een rivier terug naar Bosnië en Herzegovina te gaan.

Asiel aanvragen is een recht dat we met elkaar hebben afgesproken in het Vluchtelingenverdrag van 1951. Geef mensen toegang tot een asielprocedure en staak de illegale pushbacks en het gebruik van geweld aan de Europese grenzen. 

‘Ik dacht dat de games voorbij waren,’ zegt de inmiddels 17 jarige Afghaanse SK als hij na twee jaar eindelijk zijn bestemming bereikt en asiel aanvraagt. ‘Al die vragen, ik begrijp niet wat ze willen. Dit lijkt een nieuw spel: de braingame. Mijn hoofd doet het niet meer na twee jaar nauwelijks slapen. Ik ben in de war. ’ 

SK is niet de enige. Alleenreizende vluchtelingenkinderen en jongvolwassenen begrijpen vaak weinig van de procedure waarin ze na aankomst in terechtkomen. Ons asielsysteem houdt weinig rekening met hun kwetsbare positie. Er is een te korte rust- en voorbereidingstijd. Jongeren vertrouwen de ambtenaren vaak niet. Ze mogen niet liegen maar hebben argwaan gekregen door hun reis. Ze worden geacht met bewijzen te komen voor hun verhaal, net als in de volwassen procedure. Leeftijdsonderzoeken zijn onbetrouwbaar en de jongeren weten vaak niet wat er van ze verwacht wordt.  Speciaal getrainde medewerkers moeten langer kunnen investeren in een vertrouwensband. 

Ook al zijn deze kinderen zelf eindelijk in veiligheid, hun zorgen zijn dus niet voorbij. Veel van hen maken zich vaak ongelofelijk zorgen over hun achtergebleven gezinsleden, die veelal vastzitten in oorlogsgebieden. Het duurt nu veel te lang voor er op een gezinsherenigingsaanvraag wordt beslist, de bewijslast is hoog en het is vaak lastig voor familieleden om naar diplomatieke posten in buurlanden te reizen. Mohammad (14, Syrië) heeft zijn moeder al 2,5 jaar niet gezien. De moeder van Jano en Shiro moest vanuit Syrië een levensgevaarlijke tocht ondernemen om de juiste documenten bij de Nederlandse ambassade te krijgen. 

Alleenreizende jongeren die kunnen bewijzen dat ze onder de 18 zijn, worden in Nederland opgevangen in speciale woonunits, krijgen een voogd en kunnen naar school. Maar ben je (net) 18 dan val je buiten de boot. Jongvolwassenen komen terecht in een regulier asielzoekerscentrum, zonder toegespitste hulp en gaan niet naar school. Het bizarre verschil wordt goed duidelijk in het verhaal van de Koerdisch Syrische broers Jano en Shiro. Als ze in Nederland aankomen is Jano 18, Shiro 16. Terwijl Shiro naar school gaat, begeleiding krijgt en met andere jongeren begeleid samenwoont, verpietert Jano in een asielzoekerscentrum. Door de verveling en het gebrek aan perspectief wordt Jano ook meer achtervolgt door trauma’s dan Shiro.

We denken dat al deze punten de voorspoedige integratie van alleenreizende jongeren in de weg zitten en stellen daarom voor: 

Geef alleenreizende vluchtelingenkinderen die in Nederland aankomen na een traumatiserende reis een rust- en voorbereidingstijd waarin gewerkt kan worden aan debriefing, vertrouwen en stabilisatie.

Stel het belang van het kind in de procedure centraal. Betrek kindspecifieke vervolgingsgronden, zoals ronseling, eerwraak en gedwongen uithuwelijking, in de beoordeling van de asielaanvragen van kinderen. Bied persoonlijke en intensieve begeleiding.

Versnel de gezinsherenigingsprocedure, maak de gezinshereniging van vluchtelingengezinnen mogelijk, in plaats van hindernissen op te werpen.

Schaf de harde scheidslijn tussen 18+ en 18 – af. Laat het vreemdelingenrecht jongeren van 18+ behandelen als adolescenten en niet als volwassenen. Doe dit naar voorbeeld van het Nederlands strafrecht. Bied hen snelle toegang tot onderwijs en kansen op succesvolle integratie.